Wysoka temperatura sprzyja przegrzaniu. Udar cieplny jest jego najpoważniejszą postacią stwarzającą zagrożenie dla życia poszkodowanego. W ramach pierwszej pomocy ważne jest umiejętne chłodzenie organizmu. Postępowanie to pozwala zmniejszyć  śmiertelność u darze cieplnym z 70% do 10%.

Na wystąpienie udaru cieplnego szczególnie narażone są dwie grupy osób. Małe dzieci nie mają wykształconych mechanizmów regulacji temperatury wewnętrznej organizmu. Przegrzanie będzie występowało u nich znacznie szybciej, gdyż organizm nie potrafi jeszcze skutecznie odprowadzać ciepła. Podobna sytuacja dotyczy osób starszych. Zwłaszcza przyjmujących leki upośledzające zdolność pocenia się a także leki moczopędne oraz zwalniające czynność serca (np. beta-blokery).

Osobną grupę stanowią osoby młode, aktywne zawodowo. Podczas wykonywania fizycznej pracy w wysokich temperaturach są one narażone na wystąpienie udaru cieplnego związanego z dodatkową produkcja ciepła przez organizm. Stan ten jest często określany mianem hipertermii wysiłkowej.

Objawy przegrzania organizmu

• Ogólne osłabienie

Zmęczenie oraz ogólne osłabienie są jednymi z objawów tzw. wyczerpania cieplnego. Jest to pierwszy etap przegrzania organizmu. Wdrożenie w tym czasie odpowiednich działań może zapobiec dalszemu rozwojowi przegrzania.

• Kurcze cieplne,

Przegrzaniu organizmu towarzyszy nadmierne pocenie się. Wraz z potem z organizmu usuwana jest woda wraz z licznymi mikroelementami. Ich utrata prowadzi do wystąpienia zaburzeń elektrolitowych. Ponieważ elektrolity biorą udział w prawidłowym funkcjonowaniu mięśni ich brak przyczynia się do kurczy łydek lub mięśni brzucha.

• Zmiana zabarwienia i temperatury skóry

W pierwszym etapie przegrzania – podczas wyczerpania cieplnego – skóra jest zwykle blada, chłodna i pokryta potem. Jest to efektem uruchomienia mechanizmów obronnych organizmu. Podczas dalszego zwiększania temperatury wewnętrznej mechanizmy te stają się niewydolne. Wówczas skóra jest zaczerwieniona i ciepła. Nie występuje już pocenie się.

• Zaburzenia świadomości lub utrata przytomności

Zwiększenie temperatury głębokiej organizmu prowadzi do wystąpienia objawów neurologicznych. Początkowo mogą występować zaburzenia świadomości. Poszkodowany wówczas jest przytomny lecz zdezorientowany. Jeśli procesy regulacji temperatury nie zostaną wsparte przez udzielenie pierwszej pomocy w końcu może wystąpić utrata przytomności. Mogą jej towarzyszyć drgawki. Udar cieplny należy rozpoznawać zawsze, gdy przegrzaniu organizmu towarzyszą jakiekolwiek objawy neurologiczne.

Pierwsza pomoc

Szybkie i umiejętne udzielenie pierwszej pomocy powstrzymuje przegrzanie i chroni przed udarem cieplnym. Więcej! Może również sprawić, że kontakt z personelem medycznym nie będzie konieczny. I tak w przypadku kurczy cieplnych należy w pierwszej kolejności:

• Zaprzestać wysiłku fizycznego;
• Przebywać w chłodnym, najlepiej dobrze wentylowanym miejscu;
• Uzupełniać płyny;

Dużą wagę należy przykładać do uzupełniania płynów. W czasie wysokich temperatur należy przyjmować 2-3 lity płynów dziennie. Do tego celu najlepszą wydaje się woda mineralna. Słodkie napoje zwiększą jedynie odczuwanie pragnienia. Natomiast kawa poprzez działanie moczopędne nasili jedynie odwodnienie.

Jeśli pierwsza pomoc zostanie udzielona z opóźnieniem może dojść do wystąpienia objawów neurologicznych. Oznacza to wystąpienie udaru cieplnego – stanu zagrażającego życiu poszkodowanego. Konieczne jest zatem wezwanie zespołu ratownictwa medycznego. Nie zwalnia to jednak świadków zdarzenia z dalszego udzielania pomocy. Należy:

• Ewakuować poszkodowanego;

Podstawą udzielania pierwszej pomocy jest przerwanie działania czynnika, który doprowadza do wystąpienia stanu zagrożenia życia. Dlatego też poszkodowanego należy ewakuować w zacienione i chłodne miejsce.

• Ocenić czynności życiowe;

Udzielając pierwszej pomocy należy ocenić przytomność poszkodowanego. W tym celu należy lekko potrząsnąć za ramiona i zadać głośne pytanie “halo, co się stało?”. Jeśli poszkodowany nie reaguje na tak wykonane czynności należy uznać go za osobę nieprzytomną. Następnie osoba udzielająca pomocy powinna udrożnić drogi oddechowe odchylając głowę i ocenić oddech. W tym celu należy pochylić się nad ustami poszkodowanego i przez 10 sekund oceniać jednocześnie obecność ruchów klatki piersiowej, starać się wyczuć prąd wydychanego powietrza na własnym policzku oraz usłyszć odgłosy dobierające z dróg oddechowych

Uwaga! W czasie zagrożenia epidemiologicznego wynikającego z SARS-CoV-2 Europejska Rada Resuscytacji nie zaleca u osób nieprzytomnych udrażniania dróg oddechowych oraz oceny oddechu poprzez pochylenie własnej głowy nad ustami poszkodowanego. Zaleca się ocenę oddechu wyłącznie poprzez obserwację ruchów klatki piersiowej. Podczas udzielania pierwszej pomocy korzystne może być założenie poszkodowanemu maseczki.

• Rozpocząć ochładzanie;

W celu ochłodzenia organizmu należy skropić tułów i kończyny poszkodowanego wodą. Ważne, aby woda miała temperaturę pokojową. Skropienie ciała zimną wodą, zanurzenie przegrzanej osoby w zimnej wodzie, czy przyłożenie bezpośrednio do ciała kompresów z lodem może prowadzić do wystąpienia dreszczy. Jest to niepożądane albowiem drobne, mimowolne ruchy mięśni występujące podczas dreszczy produkują dodatkowe ciepło utrudniając ochładzanie organizmu.

Skrapiając ciało osoby przegrzanej wodą do ochłodzenia organizmu wykorzystuje się mechanizm parowania. Mechanizm ten będzie efektywniejszy jeśli na osobę chorą skierowany zostanie strumień powietrza. W tym celu można wykorzystać wentylatory, przenośne wiatraki a nawet ruch powietrza wymuszony poprzez wachlowanie.